100 EGUBERRI EGUN BERRI

Beñat Berasategi Migueliz (15 urte)

Zahar egoitzatik deia jaso eta hogei minutura iritsi zen. Ezusteko bat izan zen berarentzat, nahiz eta denbora nahiko zeraman gertatuko zela pentsatuz. Egun horretan bertan ehun urte bete berriak zituen arreba hain osasuntsu ikusten zuenez, sinesgaitza egin zitzaion bere heriotzaren berri eman ziotenean.

Gorpuak ohean jarraitzen zuen, gela triste horren plastikozko ate grisari bizkarra emanez eta leihora “begira”. Lotan zegoela zirudien. Ez zitzaion gustatzen arreba leku hartan hil izana, kartzela eta ospitale baten nahasketa zirudien horretan. Berari beti gustatu zitzaion askatasuna, eta nolabait, sudurraren puntan jartzen zitzaiona egitea. Anaia sartzeke, gela barruko gauzei begirada bat eman zien. Atearen eskuinaldean, komuntxoaren ate kirrinkaria zegoen, hutsik zegoen metalezko atedun armairuaren aurrean. Aurrera eginez, maindire zuriko ohea ikus zitekeen; honen atzealdean, arrebak erositako egurrezko mesanotxea.

Bat-batean arrebari aurpegia ikusteko gogo bizia piztu zitzaion. Begiak itxita eta irribarre triste txiki bat zituen bere aurpegi zimurtuan. Ilea, zuri-zuria, haien amona izan zenak egiten zuen moduan, motots batean zuen bildurik. Bere ondoan eseri, eta mesanotxean liburu zahar bat begiztatu zuen. Azaleko larrua zikin eta zertxobait desegina zegoen, eta haren barneko orri horiak zimurtuta zeuden, baina bere arrebaren letra nahastezinez idatzitako hitzez beteta. Hura txikitatik arrebak aldean izandako liburutxoa zen, inori irakurtzen utzi ez ziona.

Hura hartu eta kontu handiz zabaldu zuen. Idatzitako zati batzuen datak gorriz borobildu zituen arrebak, zerbaitengatik. Haiek irakurtzen hasi zen, gainontzekoa leku lasaiago batean irakurriko zuela pentsatuz.

1943ko abenduaren 25ean

Dolores, Nekane edo Lolita dut izena. Zazpi urte ditut. Liburu hau oparitu didatelako oso pozik nago. Urtero, hemen idatziko dut eguberri egunetan gertatzen zaidana. 1936eko abenduaren 25ean jaio nintzen, Jesus haurra baino egun bat beranduago. Nire gurasoak Angeles eta Bastian dira. Amari batzuk Gotzone deitzen diogu, baina besteek ez, “Gochone” esaten dutelako. Hori aitona-amonek, amak, nire anaia zaharrenak, Florentziok eta nik gaztelaniaz gain euskara dakigulako da. Gure hizkuntza sekretua da.

Orain Iruñeako Magdalena auzoan gaude, etxean. Ama eta anaia zaharra Antonio (amonak dio Andoni dela) sukaldean daude. Anaia oso majoa da, asko zaintzen nauelako eta oso langilea delako. Ni egongelan nago. Nire ondoan eserita nire amona dago, txanotxo bat josten. Amonak beti polboroi usaina du. Bere ondoan aitona Agustin dago. Nire bi anaia gazteagoak, Joaquin eta Miguel, mahaian daude Florentziorekin, txisteak kontatzen. Florentziok sudurra oso gorria dauka, begi berde-berdeak eta edozerengatik egiten du barre. Aita baratzean dago, kardo gehiago biltzen. Denak asko maite ditut, baina gehiena, amona.

1944ko abenduaren 25ean

Berunezko soldadutxo bat oparitu didate. Goizean Maribel, Tomás eta hirurok (nire lagunak) gabon kantak etxez etxe kantatuz joan gara, eta gabonsaria eman digute. Beno, anaia Antonio ere etorri da, baina oso gaizki kantatzen du eta asko egin dugu barre. Txitxarroa bazkaldu dugu eta postrerako helduek “orejones y ciruelas” jan dituzte. Nik probatu dut eta ez zait gustatu. Amonak kamamila bat prestatu dit. Gero, lagunak, anaiak eta ni berarekin sutondoan bildu gara, eta istorio bat kontatu digu, nirea bezalako berunezko soldadutxo batena. Agian nireak ere abentura horiek izan ditu! Guztioi asko gustatu zaigu, eta musu eman diogu amonari. Oso oso pozik jarri da. Gero lokartu naiz, eta aitak musu batez esnatu nau “misa de gallo”-ra, joateko. Florentzio elizatik bota dute, berriro sudurra gorritu zaiolako.

1946ko abenduaren 25ean

Gaur ez dugu bazkari berezirik egin, doluz gaudelako. Amona oso gaixorik jarri zen. Negar asko egin dut, oso triste nago. Ezin izan nion agur esan eta gaur ez dago ipuinik kontatzeko. Aitak normala dela esan dit, eta zeruan egongo dela. Andoni anaiarekin hitz egitera eta paseotxo bat ematera joan naiz. Barre pixka bat egin dut, maitagarria delako, eta aurtengo oparia eman dit: Amonak zeukan gure gurasoen ezkontzako argazkia. Atzean amonak nire izena idatzi zuen, ez dakit zergatik. Argazkia ez da ongi ikusten, zaharra delako eta zati batean olioa erori zitzaiolako.

1948ko abenduaren 25ean

Oraindik triste nago, baina egun ona pasatu dut. Barre handiak egin ditut lagunekin, atzoko oilaskoaren burua tabernako ate aurrean zintzilikatu dugunez jendeak nazka aurpegiarekin begiratzen zuelako. Batzuk beldurtu dira! Gero eta denbora gehiago pasatzen dut lagunekin, etxean giro arraroa baitago. Bazkarian, Florentzio ez da agertu, eta bere txantxarik gabe, asperturik egon naiz. Uste dut hau lehengo egunean berak eta Antoniok liskar moduko bat izan zutelako gertatu dela. Amak esan zidan galderarik ez egiteko, eta nik, noski, obeditu. Arratsaldean berriro lagunekin egon naiz, eta Maribel zetorren bitartean, Tomasek izebak alpeetatik ekarri zion “Edelweiß” bat oparitu dit. Gorritu egin da, eta ikusi dut lotsatzen denean bekainak goratzen zaizkiola, eta ezin dituela jaitsi. Oso mutil atsegina da.

1950eko abenduaren 25ean

Goizean auzokoei janaria ematera (batzuk guk baino behartsuagoak dira) joan, eta urtero bezala, gabon kantak abestu dizkiegu. Amak bidali gaitu hori egitera, eta hasieran gogorik ez genuen arren, esan digu bueltan polboroi batzuk emango zizkigula; orduan segituan joan gara. Polboroiek amatxi gogorarazten jarraitzen didate. Bazkaldu aurretik, Tomas agurtzean musu eman diot (gertatzen zena ikusteko) eta beti bezala, gorri-gorri jarri eta bekainak altxatu zaizkio. Geroxeago, eguberrietako loteria erosi diogu bizilagun bati, eta beranduago, “peladilak” jaten nituen bitartean, kezkatzen nauen horri buruz hasi naiz pentsatzen: Nire anaia.

Aurten ez dago gurekin, Burgosen soldaduska egiten baitago. Elkarri idatzitako gutunetan, arraro sentitzen dela esan dit. Lagun bakarra egin du, eta koronela oso desatsegina iruditzen zaio (kontatu dit begi batean adabaki bat daramala). Opari moduan argazki bat bidali dit, kuarteleko kideena. Bera eskuinaldean dago, besoa laguna dirudienaren sorbaldaren gainetik jarrita. Argazkia zuri-beltzean dagoenez, ez zaizkio familian berak eta biok bakarrik ditugun begi berde ederrak ikusten.

1951ko abenduaren 25ean

Amona joan zeneko sentsazio berdinak betetzen nau. Herenegun iritsi zitzaigun mezua, comunicando el fallecimiento del Sr. Antonio Balliriain. Oraindik ezin dut sinetsi, nire anaia zaharrena, hainbeste maite “nauen” hori, hilda. Edo erailik. Gutunak ez dizkigu xehetasunak azaltzen, eta diotenez, ezin digute gorpua ekarri. Orain amorruak betetzen du nire gorputza. Zerbait arraroa sumatzen zuela esan zidan, eta handik urte batera hilda dago. Agian ez dago erailketarik, baina egia jakiteko beharra, eskubidea, dut. Lagunei nire usteak kontatu dizkiet, eta esan didate prest daudela eskatzen diedana egiteko.

Mezatxo bat ospatu dugu goizean anaiaren omenez. Memento batean, familiakoen begiak soilik ikusten nituen, negarrez. Amaren begi urdin zorrotzak malkoz goraino, aitaren begi marroiak nekaturik. Florentzio ere han zegoen, eta bere begiak gorri eta puzturik zeuden, baina oraingoan ez alkoholaren ondorioz. Nire bi anaia gazteagoen begi marroiak ere han zeuden, gertatutakoa ulertuko ez balute bezala. Aurten ez dut oparirik izan, ez bainengoen prest ezer onartzeko.

1960ko abenduaren 25ean

Gaurko bazkaria prestatzen genuen bitartean, gure ezkontza gogoratzen ari nintzen. Nire gurasoen eraztuna erabili genuen, ez baikenuen behar bezainbeste diru guk geuk bat erosteko. Ezkontza zoragarria izan zen, baina Andoniren falta sumatu nuen. Hasiera batean ez genuen Florentzio gonbidatzeko asmorik, mozkortuko zelakoan, baina berak mesedez eta faborez eskatu ostean, amore eman genuen, etortzeko gogo handia baitzuen. Orain haurdun nago, baina ez diogu “sekretutxoa” inori kontatu.

Tomas, nire lagun eta senar maitea, hurbildu zait labana bat askan uzteko aitzakiarekin; lepoan muin egin ondoren, belaunikatu eta aurtengo oparia egin dit: “Lolita Balliriain maitea” esanez, eskutik hartu eta eraztun zoragarri bat jarri dit hatzean.

1962ko abenduaren 25ean

Aitaren gaixotasunak gure artetik eraman zuen aurreko udan. Gaur Florentzio etorri zaigu bisitan, eta berak egin dizkit opariak, asko haserretu naizen arren. Lehenengoa gurasoen ezkontzako argazki bat da (amonak utzitakoaren berdina, baina egoera hobean zegoena). Gurasoen aurpegiei erreparatzeko eskatu dit. Ezkerraldean ama, oinetaraino iristen zitzaion soineko zuri batekin. Bere lore sortatxoko lore bat bere ondoko gizonari (nire aitari) trajeko bularreko poltsikoan jartzen ari zitzaion. Gizonaren aurpegia ikustean, ia konortea galdu dut: Nire aita zena ikusi beharrean, Florentzio ikusi dut. Nire aita den Florentzio. Orain badakit zergatik berak, Andonik eta nik begi berde berdinak ditugun, zergatik Andonik euskaraz mintzatzen zekien, zergatik dakidan nik, eta zergatik anaia (anaiorde orain) gazteagoek ez duten gurekin antzik eta ez dakiten euskaraz. Bigarren oparia: Aita berri bat.

Haserrea pasa ondoren gauzak azaldu dizkit. Amarekin ezkondu eta urte batzuk beranduago, Andoni eta biok jaio ginen. Euskara erakutsi ziguten, garai hartan legez kanpokoa zen arren. Florentzio alkohol eta jokora zaletu zen, eta behin batean bere eta amaren aurrezki gehienak galdu zituen partida batean. Amak ez zion oihukatu, ez zuen iraindu, baina etxetik joateko eskatu zion. Eta joan egin zen. Urte batzuk beranduago, etxera etorri zen, bere semea eta alaba zirenak ikustera. Han bere emazte ohia topatu zuen, gerran etorritako “brigada internazional” bateko kide zen frantses batekin ezkonduta eta bi seme gehiagorekin. Hiruren artean (ama, Bastian eta Florentzio) erabaki zuten Florentzio hurbil egongo zela, baina beraiek arduratuko zirela umeen heziketaz.

Horregatik utzi zidan amonak argazki hori, egia asma nezan. Nire anaia ni baino azkarragoa izan zen, eta 1948an izandako liskar horretan jakin zuen egia.

1977ko abenduaren 25ean

9 milimetroko Astra pistola bat izan da aurtengo oparia. Harrigarria da gauzak nola gertatzen diren. Duela bi aste, bizilagun berri bat etorri zen alboko etxera. Ikusi nuenean, bere aurpegia oso ezaguna egin zitzaidan. Izan ere, anaiak bidalitako argazkian hari jartzen zion besoa sorbalda gainean; hura zen soldaduskako bere lagun bakarra. Argazkia erakutsi nion eta asko poztu zen ni ezagutzeaz. Gure egongelara etorri zen, eta Melachrinoren gabon-kantak entzuten genituen bitartean, hainbeste desiratzen nuen egia kontatu zidan.

Donostiakoa zen. Bera eta Andoni ziren kuarteleko euskaldun bakarrak. Nire anaiak amesgaiztoak izaten zituen, eta konturatu gabe hitz egiten zuen. Euskaraz. Goiz batean, Antton kuartelaren atzealdean agertu zen, buruan zulo bat eta eskuan pistola bat (9 milimetroko Astra bat) zuela. Suizidio bat izan zela esan zuten, baina beranduago jakin zuenez, koronelak hil zuen, euskaldun peto-petoa zela jakitean.

Ilargi beteari begira nago. Ilargiak argitasun txiki hori islatzen duen moduan, uste dut nik ere mendeku gosea islatzen dudala. Tomasekin eta Maribelekin hitz egin dut. Esan bezala, edozertan laguntzeko prest daude. Anaiaren lagunak ez zekien non dagoen tipoa, beraz oparitxoa gorde eta itxoin, hori da oraintxe egin dezakedan guztia.

1996ko abenduaren 25ean

20 urte beranduago, aurkitu dugu. Koroneletik jeneralera igo dute. Soldaduska kendu nahi dute datorren urtean, eta jeneral-hiltzailea ideia horren kontra dagoenez, Burgoseko kuartelean itxi du bere burua.

Burgosetik bueltan gatoz. Makina bat bezalakoa izan naiz. Atea behera bota ondoren, adabakidun gizonarekin aurrez aurre topatu gara. Adabakiaz gain, baraila okertuta eta tabakoak horitutako hortzak agerian zituen. Dena ez da beltza edo zuria, eta tipo hau zen froga: Ile zikin desorraztua zuen, aurpegi beldurgarri horren zati handi bat ezkutatzen zuena, eta beltza eta zuriaren artean dagoen gris bakoitzeko, kolore horretako ileurdin bat zeukan. Konkortuta zegoen, eta beso bat elbarrituta zuen. Bestea arma hartzeko mugitu bezain laster, bekokian tiro egin diot. Eskularruak nituen jantzita, salatuko nauten aztarnarik ez uzteko. Pistola eskuan jarri diogu, eta alde egin dugu.

Aurten ez ditugu ospatuko. Ez dut oparirik nahi, anaia hil zenean bezala.

2015eko abenduaren 25ean

Eguberri egunean ilargi betea izan genuen azkeneko aldian, gorrotoa zen nire zainetako odola. Oraingo honetan, ilargi beteari begira ere, tristura besterik ezin dut sentitu. Amona, Andoni, (hiru) gurasoak, Maribel eta orain, nire senarra Tomas eta nire semea. Atzo eguerdian afarirako kapoi baten bila irten ziren, errepidea izoztuta zegoela jakin gabe.

Gehien maite nituen guztiak joanak dira. Aurtengo oparia atzo goizean erosi zidaten kristalezko iruditxo bat da, bihotz bat. Malkoz bustitako esku tartean hartu dut, begiratu, eta lurrera erortzen utzi dut. Milaka zatitxotan apurtu da.

2036ko abenduaren 25ean

Nekatuta, nazkatuta eta damututa nago. Duela bi urte, eguberri egunean ilargi betea izan zen berriro ere. 77koan gorrotoa sentitu nuen, 2015ekoan tristura. Oraingo honetan, 2034an, biak batera sentitu nituen. Tristura, gorrotatzen nuen hiltzailea bezain hiltzaile bihurtu naizelako. Jakin badakit indarkeria ez dela indarkeriaren bidez konpontzen.

Erlojuak 0:01a dela dio. 100 urte bete berri ditut. Gustuko dut. Iruditzen zait nahiko eta soberan direla. Nazkatuta nago ditxosozko egoitza honetaz. Nazkatuta eguneroko damu sentsazio jasangaitzaz. Ematen dizkidaten pilulei buruz gauzatxo bat ikasi dut: aldi berean gehiegi hartuz, bihotza gelditzen da. Niri 1996an gelditu zitzaidan, beraz ez da arazo bat izango. Eguneroko “dioxina” pilula bakoitza mesanotxeko txoko ezkutu batean gorde dut. Horiexek izango dira nire aurtengo oparia.

Liburutxo honetan idatzi dudana irakurtzen duenari eskatu nahi diot irakurritakoari buruz pentsatzeko. Hitzik ez esateko. Besterik gabe.

***

Amaitzean, anaiak (orain anaiordea zenak) liburua itxi eta arrebaordearen eskuineko eskuaren azpian utzi zuen. Erdiko hatzak oraindik eraztun bat zuen. Konturatu berri zen: ez zekien ezer emakume haren inguruan. Ezer ez. Kopetaren erdian musu bat eman zion. Hotz zegoen. Gero, aulki bat jarri zuen gorpuaren aurrean, eta han eseri zen. Liburuari lehenik eta gero Doloresi begira. Pentsatzen.

Beñat Berasategi Migueliz